Kızım bugün bilim insanı ne demek, diye sordu. Pratik cevap vermek için, Allah’ın kurallarını anlamaya çalışan insanlardır, dedim. Mesela su. Su aşağı mı akar, yukarı mı akar? Hemen, aşağı, dedi. Şu sallanan dallar neden sallanıyor? Rüzgar var ya, dedi. Demek sen de bilim insanısın. İşte bu sorulara cevap veren insanlara bilim insanı denir. Dalların sallanması ve suyun aşağı akması Allah’ın koyduğu kurallardır. Bunların özel bir ismi bile var: sünnetullah. Beş yaş için mantıklı bir cevap vermemiş olabilirim çünkü şimdi annene anlat bakalım deyince “dallar sallanıyormuş” falan diyebildi kızcağız.

Bakkaldan ekmek alma yolunda geçen bu muhabbet bana Dostoyevski’nin, neden kumar oynuyorsunuz sorusuna verdiği cevabı hatırlattı: Alınyazısına meydan okumak, onunla alay etmek, ona dil çıkarmak isteği. İdamdan kıl payı kurtulan biri için gayet makul bir cevap. Dostoyevski’nin hayatında kader mefhumu hep fiziki bir varlığa bürünüvermiştir. Bazen idam sehpası, bazen taş kırdığı tokmağı, bazen de  kumar masası. Hayatımızı alt üst eden ya da abad eden olaylar oluyorken kader birden ete kemiğe bürünüverir. Derdi tasası azıcık hafifleyen Dostoyevski derhal kumara başlar. Bağımlı olur. Hepimiz gibi; ama Dostoyevski’nin kumar bağımlılığı bilinçlidir. Kader sırrını çözmek arzusuna giden bir yol vardır. Sünnetullahı araştıran bilim adamı gibidir Dostoyevski. 

Necip Fazıl’ın zorla kendisini tikli bir adam yapmasına benzetiyorum. Necip Fazıl, kontrol edemediği tikleri olan biri olarak tanımlanamaz, olsa olsa tik sahibi olabilmek için çaba sarf etmiş birisi denebilir. Yere düşen bir yapraktan haberdar olduğunu bildiren Allah, zarın ne geleceğini de bilendir. Allah'ın bildiği ve bizce malum olması imkansız olan bir durumdan bahsediyoruz. Ancak her şeyi bildiklerini söyleyip çaresiz kalınca olasılık hesaplarıyla bizi laf salatasına maruz bırakan bilim insanlarının yaptığını yapmaz Dostoyevski. İşin acısını da çeker çünkü bile isteye girdiği bu yolda bağımlıdır ve mağdurdur bu bilim adamlığı yolculuğunda. Hasılı Dostoyevski zara dönüşen kaderle, orada burun buruna gelmeye bağımlıdır. Yazarın alınyazısına dil çıkarmak demesi de melami meşrepliğinden ileri gelir. Dostoyevski’nin ne denli dindar olduğunu bilenler hemen anlarlar bunu. 

Günaha ve günahkara övgü metni değildir ama Kumarbaz. Bu tezi bile savunsa, edebiyatta nerede durduğu konusunda birkaç kelam edilebilirdi fakat çok derin bir eser, edebiyat tarihinde önemli yeri haiz bir metin değildir muhakkak. Yirmi dokuz günde yazılmış olması sebebiyle kendini gizleyememiştir büyük yazar. Ki Karamozovlar’ı yazan aynı adamdır yine. Kumarbaz’ı okurken, dünyaca ünlü bir restoranın mutfağında çekilen belgeseli izler gibi olurum. Kuzuyu yetiştiren yayladaki çobanı hep tanımak isterim çünkü.